Mijn schilderijen: hoe duurzaam zijn ze eigenlijk?

Duurzaamheid: het is al lang niet meer weg te denken uit de kunst. Er is een grote variatie aan duurzame kunstwerken. Zelf hergebruik ik al meer dan 10 jaar oude spijkerbroeken om mijn schilderscanvassen van te maken.

Het is een van mijn manieren is om een steentje bij te dragen. Voor de productie van een spijkerbroek is namelijk zo’n 7000 liter water nodig. Dat wordt, meestal in het Verre Oosten, eerst onttrokken aan lokale wateren en er, na het productieproces, vervuild met verfresten, weer in geloosd.

Dat kan niet goed zijn. En dan heb ik het nog niet eens gehad over bestrijdingsmiddelen, de verf en het transport naar Europa.

Het zorgde ervoor dat ik me afvroeg hoe duurzaam ik verder eigenlijk werk? Hoe milieuvriendelijk komen mijn kunstwerken tot stand? Hoe belastend zijn de materialen, waarmee ik werk?

Ik besloot het uit te zoeken, met de billen bloot te gaan en er een blog over te schrijven. Dit is het resultaat.

Ondergrond van oude spijkerbroeken

De ondergrond van een schilderij bestaat uit een spieraam met daarop een lap van katoen, linnen of een ander natuurlijk materiaal gespannen.

Zo’n schilderscanvas kun je natuurlijk heel prima kant en klaar kopen. Dat doe ik ook incidenteel, namelijk voor het grootste formaat, waar ik mee werk, 80 x 120 x 4 cm. Dan let ik er altijd op dat het spieraam van FSC hout gemaakt is. Dat wordt overigens lang niet altijd vermeld, dus daar is nog wel wat werk aan de winkel.

Verder maak ik mijn schilderscanvassen dus zo veel mogelijk zelf. De houten spielatten bestel ik online, maak er een spieraam van en span daar een lap op, gemaakt van de pijpen van oude versleten spijkerbroeken. Het resultaat bewerk ik met een aantal mediums. Zo ontstaat een professioneel schilderscanvas.

Lees meer: oude spijkerbroeken hergebruiken als schilderscanvas, waarom ik dat doe (+ de meest gestelde vragen)

Heel af en toe recycle ik een oud bestaand schilderscanvas. Dan schilder ik of over een oud kunstwerk heen of ik haal het uit elkaar en bewaar de spielatten, zodat ik er later een nieuw spieraam van kan maken.

Materialen recyclen

Uniek aan mijn kunstwerken is dat ik er alle mogelijke materialen in verwerk. Denk daarbij aan zand, stof (van versleten kleding), drijfhout, touw en juten

Lees meer: materialen en/of voorwerpjes in een schilderij laten verwerken? Dit zijn de mogelijkheden

Ook hierbij recycle ik graag gebruikte of gevonden materialen. Ik koop nooit wat nieuws. Sterker nog, ik krijg regelmatig oude materialen aangeboden. Behoorlijk duurzaam dus!

Tip: volg me ook op Instagram. Daar inspireer ik je graag over hoe je mijlpalen, herinneringen en andere belangrijke levensthema’s op creatieve manier tastbaar kunt (laten) maken onder andere door het upcyclen van oude spijkerbroeken en andere materialen. Ik geef je tips, ideeën en voorbeelden en je krijgt natuurlijk ook een kijkje achter de schermen. Zie ik je daar?

Milieubewuste verf

Ik gebruik acrylverf van het Nederlandse merk Ara. Dat wordt milieubewust geproduceerd in Driebergen, niet ver van mijn huis in Utrecht (dat scheelt weer kilometers!). Ara zuivert namelijk het schoonmaak- en spoelwater in de verffabriek.

Dat is super, maar het is, eerlijk is eerlijk, in het verleden niet de reden voor mijn keuze geweest. Daar lagen praktische motieven aan ten grondslag: in tegenstelling tot olieverf, is acrylverf namelijk verf op waterbasis, waardoor het niet stinkt en sneller droogt.

Dat vind ik belangrijk omdat ik graag in veel lagen werk (die steeds eerst moeten drogen voor ik verder kan), nogal ongeduldig ben en atelier aan huis heb. Ik wil niet de hele dag in de stank zitten.

Mijn voorkeur werd bevestigd toen ik tijdens mijn revalidatie een kunstenaar ontmoette, die hersenletsel had opgelopen, doordat hij zichzelf te veel had bloot gesteld aan giftige verfdampen. Dat wil ik ten koste van alles voorkomen. Het is wel genoeg zo.

Uit welke stoffen bestaat acrylverf?

Om te beginnen zitten in verf natuurlijk pigmenten om de kleur te maken. Maar er zit nog veel meer in:

• Bindmiddel: een soort plaksel, ook wel emulgator genoemd, zodat het pigment zich kan hechten aan de ondergrond en de overige ingrediënten
• Oplosmiddel: bij acrylverf is dat dus water, vandaar de naam ‘watergedragen’ verf
• Conserveermiddelen: een stof, die wordt toegevoegd, om de houdbaarheid te garanderen
• Vulstof: een middel om de verf dikker of matter te maken.

Is werken met verf op waterbasis automatisch milieuvriendelijk?

Het antwoord is nee, niet altijd. Acrylverf is een stuk minder belastend dan olieverf en dus de minst slechte optie, maar er zitten dus wel degelijk stoffen in die niet goed zijn voor het milieu.

Dat betekent dat het uitspoelen van verfkwasten en paletmessen onder de kraan geen goed idee is. Want dan komen de verfresten (de vaste stoffen uit de verf) in het riool en dus in het oppervlaktewater terecht.

Dat klinkt niet goed, dus dat ga ik voortaan anders doen.

Welke mogelijkheden zijn er voor het milieuvriendelijk schoonmaken van kwasten?

Wat research op internet levert het volgende eenvoudig toepasbare schoonmaaksysteem op:

• Strijk de kwasten en paletmessen goed uit op een extra leeg schildersdoek. Zo krijg je alvast een ondergrond voor een nieuw vrolijk kleurrijk schilderij.
• Veeg ze daarna goed af aan een stuk papier of een oude doek.
• Maak de kwast vochtig met een klein beetje water.
• Strijk hem opnieuw uit op het papier of knijp ‘m uit in de doek tot er geen verf meer uit komt.
• Spoel de kwast tenslotte in een potje water.
• Laat het potje met vuil water staan. De vaste bestanddelen uit de verf zullen naar de bodem zakken.
• Giet de bovenste laag schoon water af. Laat het restant staan tot ook daar de vaste stoffen naar de bodem zijn gezakt. De uitgedroogde restjes kunnen gewoon in de grijze vuilcontainer.

Het zal even wennen zijn in het begin, maar deze methode moet goed haalbaar zijn. Aan de slag!

Binder en gel

Bij het maken van mijn schilderijen gebruik ik gesso, binder en extra heavy gel medium om mijn schilderscanvassen te prepareren, materialen te bevestigen en verf te verdikken.

Hier kunnen we kort over zijn. Deze middelen zitten vol synthetische stoffen en zijn dus niet best voor het milieu.

Wel vind ik op alle websites van de merken, die ik gebruik, informatie dat duurzaamheid en het milieu belangrijke pijlers onder hun beleid zijn en dat ze voldoen aan Europese eisen ten aanzien van gezondheid. Dat is een lichtpuntje, niet?

Voor deze producten zijn op dit moment, voor zover ik weet, helaas geen goede alternatieven. Daar hou ik wel continu mijn ogen en oren wijd voor open.

Zo ben ik een paar jaar geleden overgestapt op een vernis op waterbasis. Dat is veel minder belastend en beschermt een duurzaam gemaakt kunstwerk tegelijkertijd prima tegen allerlei invloeden van buitenaf.

Verfresten upcyclen tot kunstkaarten

Ik heb een grote hoeveelheid kwasten, spatels en paletmessen. Die koop ik zoveel mogelijk van Europese productie en van goede kwaliteit, zodat ik ze lang kan gebruiken.

Dat lukt goed, want ik schilder nu bijna 20 jaar en heb, voor zover ik me kan herinneren, nog nooit een kwast of paletmes weg hoeven gooien.

Het mengen van de verf doe ik op een papieren afscheurpalet, dat ik op een acrylpalet leg. Als ik klaar ben met een kunstwerk, maak ik van de restanten van de verf kunstkaarten.

Zo komt het merendeel van de verfresten niet bij het afval terecht en ontstaat een uniek limited edition upcycle kunstwerkje. Een win-win situatie, waardoor de wereld weer een beetje duurzamer wordt.

Eigen verpakking?

Het inpakken van mijn schilderijen doe ik in bubbelplastic en kraftpapier. Dat kan natuurlijk gerecycled worden, maar het is misschien het overwegen waard om klanten te vragen een deken of iets dergelijks mee te nemen, waar ze hun kunstwerk in kunnen meenemen. Dat is nog duurzamer.

Hoe zou je dat vinden, als je een schilderij gaat ophalen en je gevraagd wordt om voor je eigen ‘verpakking’ te zorgen?

Als ik alles bij elkaar optel is mijn conclusie: mijn kunstwerken zijn behoorlijk duurzaam!

Ik re- en upcycle veel, gebruik acrylverf in plaats van olieverf, heb kwasten, die lang meegaan en werk mijn schilderijen af met vernis op waterbasis.

Wel is er op een paar fronten via eenvoudige quick wins verbetering te realiseren. Het uitspoelen van kwasten ga ik anders doen en ook de binders en gels zijn een punt van aandacht. Daarvoor blijf ik eventuele productinnovaties in de gaten houden.

Wil je meer inspiratie over hoe je mijlpalen, herinneringen en andere belangrijke levensthema’s op creatieve en duurzame manier tastbaar kunt (laten) maken? Meld je dan aan voor mijn maandelijkse nieuwsbrief. Daarin geef ik je tips, ideeën en voorbeelden, krijg je een kijkje achter de schermen en vind je gratis inspirerende downloads. Als welkomstcadeau ontvang je een set exclusieve kunstposters.